Thứ Ba, 30 tháng 6, 2015
Sau khi nhà nước Văn Lang – Âu Lạc được thành
lập trên địa bàn Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ mà hạt nhân là tộc người Việt thì ở địa
bàn Trung và Nam Trung Bộ tộc người Chăm sinh sống ở ven biển miền Trung nước
ta và tên tộc người được gọi theo tên nước sau này thành lập.
Quá trình hình thành và đấu tranh tồn tại của
vương quốc Chăm Pa có thể được chia làm hai giai đoạn:
- Sự hình thành các tiểu quốc đầu tiên (thế
kỉ I – IV)
Theo truyền thuyết dân gian và bi kí của
người Chăm, trên địa bàn văn hoá Sa Huỳnh có hai bộ lạc sinh sống. Bộ lạc Dừa ở
vùng Quảng Nam Quảng Ngãi, Bình Định ngày nay và chắc chắn họ đã có các quan hệ
với bộ phận cư dân ở Bình – Trị – Thiên. Bộ lạc Cau cư trú ở vùng Phú Yên,
Khánh Hoà, Ninh Thuận, Bình Thuận ngày nay. Không phải ngay từ dầu đã có một
vương quốc chung cho hai bộ lạc mà hai tiểu vương quốc được hình thành ở những
thời điểm khác nhau.
+ Tiểu quốc ở Nam Chăm
Bộ lạc Cau ở phía Nam đèo Cù Mông lập ra tiểu
quốc của mình vào khoảng đầu công nguyên và tiếp tục phát triển độc lập trong
vài thế kỉ. Tiểu quốc Nam Chăm có thể có một tên gọi riêng từ sớm mà mãi sau đó
ta mới thấy tên chính thức qua bi kí, là Pan Ran (tên Chăm cổ) hoặc Panduranga
(tên chữ Phạn). Lãnh thổ của tiểu quốc này gồm vùng đất thuộc Nam Trung Bộ.
- Tiểu quốc ở Bắc
Chăm
Năm ỉ 11 tr.CN, nhà Hán thay thế nhà Triệu
thống trị Âu Lạc và Ịậpthêm quận Nhật Nam. Quận này được chia làm 5 huyện,
trong đó có huyện Tượng Lâm (Quảng Nam ngày nay) là một vùng trong địa bàn của
bộ lạc Dừa. Các huyện khác của Nhật Nam (Bình – Trị – Thiên ngày nay) có sự đan
xen giữa cư dân Việt cổ và cư dân gốc Mã Lai-Đa Đảo. Dưới ách thống trị của nhà
Hán, nhân dân ở Tượng Lâm và Nhật Nam đã nhiều lần vùng lên khởi nghĩa phối hợp
với nhân dân ở Giao Chỉ, Cửu Chân. Đến cuối thế kỉ II, dân Tượng Lâm đã khởi
nghĩa thắng lợi, người lãnh đạo khởi nghĩa có tên là Khu Liên lên làm vua. Khu
Liên chắc không phải là tên người mà có thể là sự chuyển âm từ ngôn ngữ cổ Đông
Nam Á, có nghĩa là tộc trưởng, vua. Quốc gia mới được lập nên đó của dân Tượng
Lâm một thời gian dài được các thư tịch cổ Trung Hoa gọi là nước Lâm Ấp. Sách
Thủy kinh chú giải thích rõ: Lâm Ấp là huyện Tượng Lâm… sau bở chữ Tượng chỉ
gọi Lâm Ấp. Các quan lại người Hán nhiều lần đem quân đánh Lâm Ấp nhưng không
được vì Lâm Ấp dựa vào thế hiểm trở chống cự được.
